ماهنامه معرفت
سال بیست و هشتم شماره 7 (پیاپی 262، مهر 1398)

در ادامه خطبه پرهیزگاران به روایت نوف بکالی امیرمومنان علیه السلام درباره سه نشانه و ویژگی دیگر شیعه واقعی می فرمایند: «لا یدخل‏ فی‏ الامور بجهل،‏ ولا یخرج من الحق بعجز. إن صمت لم یعیه الصمت، وإن نطق لم یعبه اللفظ، وإن ضحک لم یعل به صوته»؛ ندانسته به کاری دست نزند و به سبب درماندگی از حق بیرون نشود. اگر سکوت کند، از سکوت خسته نشود و اگر سخن گوید از گفتن درنماند و اگر بخندد، صدایش بلند نشود . از منظر امیرمومنان علیه السلام مومن راستین و شیعه پرهیزگار با شناخت و آگاهی کارهای خود را انجام می دهد و از روی نادانی و جهل قدم در راه نمی نهد. وی سرسپرده حق است و هیچ عاملی او را از حق بازنمی دارد و هنگام حرکت در مسیر حق استوار و مستحکم است و احساس ناتوانی و درماندگی نمی کند؛ زیرا رفتار او آگاهانه و سازنده و برخاسته از منطق صحیح است. اگر تشخیص داد سکوت کند، و سکوت را به مصلحت خود و حق یافت، از سکوت کردن خسته نمی شود. در مقابل، هرگاه سخن گفتن را وظیفه و تکلیف خود دانست، سخن می گوید و سخن گفتن او را ناتوان نمی سازد.

ترکیب وجودی انسان ها و تنوع نیازهایشان ارتباطات را یکی از ضرورت های اجتناب ناپذیر زندگی کرده است. در این میان، صمیمیت به عنوان یکی از عواملی که می تواند در روند شکل گیری، استحکام و بقای روابط تاثیر بسزایی بگذارد مورد عنایت خاص اسلام قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف تبیین نشانه های صمیمیت و چگونگی تاثیر آن در روابط اجتماعی از منظر آیات و روایات، به روش توصیفی تحلیلی نگاشته شده است. جهت استخراج و تحلیل مطالب از بررسی محتوایی آیه ها و روایات استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که صمیمیت دارای مصادیق، ضوابط و محدوده های مشخصی است و در بعد چگونگی تاثیر، پایبندی به هرکدام از این موارد ضروری است. علاوه بر آن، قدرت نفوذ صمیمیت تنها تحت تاثیر عوامل فوق نیست، بلکه بین آن و خداگرایی رابطه ای دوسویه وجود دارد. نتایج حاکی از آن است که بدون توجه به بعد نگرشی و معنوی نمی توان به روابط صمیمانه واقعی دست یافت. خداگرایی و دین داری کمک شایانی به شکل گیری روابط صمیمانه می کند. اسلام با تدابیر عملی و احکام تشویقی و تکلیفی، زمینه توسعه بیشتر صمیمیت در روابط انسانی را فراهم می کند.

این پژوهش تلاش دارد تا بر ضرورت دقت و تمرکز بر«امنیت» به عنوان یک پدیده یا کنش اجتماعی تاکید کند. بنابراین لازم است ابزارهای تحلیلی جامعه شناسی با کنش اجتماعی مطابقت داده شوند؛ به ویژه پس از اینکه مشکلات امنیتی، جزء اساسی زندگی فردی و گروهی ما گردیده و بر شکل گیری روابط اجتماعی از طریق گفتمان یا کنش و اقدام، تاثیر جدی می گذارد. همچنین در این مقاله به برخی از سوالات مرتبط با ابعاد عمومی پرداخته شده که می توان به آن عنوان «علم جامعه شناسی امنیت» را اطلاق کرد و بعلاوه تلاش کرده تا به مناقشه های انتقادی نسبت به دیدگاه امنیتی صرف و روش های کلاسیک پژوهش در مسائل امنیتی بپردازد. هدف اساسی در اینجا تعامل وارتباط با امنیت به عنوان یک فرایند اجتماعی اساسی است که گرچه گاه گاهی متغیر است؛ اما به عنوان جزء اصلی تمام روابط اجتماعی بروز پیدا می کند و با اجزاء دیگر تکامل پیدا کرده، به گونه ای که ثبات جامعه انسانی و تداوم آن را به طور کامل محقق می کند؛ چراکه حیات انسانی، بدون امنیت می تواند در معرض خطر قرار گیرد.

در قرآن کریم شیوه حکومت داری و مدیریت برخی از پیامبران الهی شرح داده شده است، پیامبرانی که به شکلی صحیح و با توجه به مناسبات فرهنگی و اجتماعی عصر خود، جامعه را به بهترین شکل اداره کردند. مدیریت فرهنگی، مبتنی بر سرمشق ها و الگوهای فرهنگی است و جامعه شناسان معتقدند میزان موفقیت در به کارگیری شیوه های مدیریت یک جامعه، تحت تاثیر ارزش های حاکم بر بافت فرهنگی آن است. حال این سوال قابل طرح است که آیا می توان در خصوص مدیریت فرهنگی، از مدیریت مبتنی بر تعالیم اسلام و قرآن بهره گرفت؟ در پژوهش پیش رو، به روش تحلیلی توصیفی با توجه و تامل در سیره مدیریتی و حکومتی حضرت سلیمان در قرآن کریم، برخی از این اصول همچون «تفقد و نظارت، تنبیه و تشویق، تکریم، تحقیق و بررسی، تعلیم و مکاتبه، ارزیابی و ایجاد رقابت» معرفی شده و با استفاده از منابع مدیریتی و تفسیری، به تبیین و شرح آنها پرداخته شده است.

مراسم پیاده روی اربعین حسینی، در سال های اخیر به پدیده منحصربه فردی تبدیل شده که موجب تحیر جهانیان گردیده است. این اجتماع عظیم بشری، فرصت و تهدیدهای بسیاری را به دنبال داشته که شایسته است از سوی متخصصان علوم مختلف مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد. یافته های پژوهش حاکی از این است که مراسم اربعین، یک فرصت و سرمایه عظیم اجتماعی برای جهان اسلام است که کارکردهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی، نظامی و امنیتی پرشماری دارد. ازجمله کارکردهای اجتماعی این اجتماع عظیم بشری، می توان به نمایش اقتدار جهان اسلام، رساندن پیام های عاشورا به جهانیان، دیدار چهره به چهره مسلمانان و افزایش هم افزایی در زمینه های گوناگون، کاهش کشمکش ها و اختلافات اشاره کرد. در این پژوهش، گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و مشاهده ای صورت گرفته و به شیوه توصیفی تحلیلی نگاشته شده است.

فمینیسم به عنوان یک جنبش اجتماعی و سیاسی، تاثیرات مختلفی را در حوزه های معرفتی برجای گذاشته است. با توجه به نفوذ چشمگیر فمنیسم و اثرات اجتناب ناپذیر آن، هدف این مقاله از شناخت فمنیسم، به عنوان یک مسئله فرهنگی اجتماعی، احساس خطر از جانب این پدیده نوظهور در جامعه اسلامی و جلوگیری از ترویج راه حل های غربی در راستای رهایی زن از ستم و تعدی می باشد. بی شک عدم آگاهی از مبانی نگرش موجود از حیث فرهنگی و اجتماعی مشکلاتی را در جامعه اسلامی به وجود خواهد آورد. لذا شناخت مبانی معرفت شناختی آن از نگاه قرآن و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، مورد بررسی این نوشتار قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که از نظر فمنیست ها موارد واقعی مشترک بین دو جنس در بعد معرفت، یکسان است و موارد واقعی، تفاوت بین دو جنس در دستیابی به معرفت، وجود ندارد و در مقام توصیف و هنجار، زن و مرد تفاوتی ندارند.

دانشگاه، نهادی حیاتی در فرایند توسعه هر ملت و نقطه تلاقی قلمروهای فرهنگ، قدرت و دانش است. دانشگاه اسلامی در راستای عمل به رسالت خود در جهت تولید علم و ترویج ارزش ها و ارائه خدمات نو، نه تنها ناگزیر از واکنش سریع به تغییرات و خلق فرهنگ یادگیری است؛ بلکه رهبران آن باید باور داشته باشند که از همه اعضای دانشگاه می توان آموخت. هدف مطالعه حاضر، بررسی ضرورت های برخورداری دانشگاه اسلامی از ویژگی و تبین برخی از چالش های پیش رو برای تبدیل شدن به دانشگاه یاددهنده است. روش تحقیق توصیفی تحلیل اسنادی است. یافته ها نشان داد در دنیای در حال تغییر کنونی، رهبران درحالی که یاد می دهند، خود نیز باید به طور مداوم یاد بگیرند. این اساس چرخه یادگیری شرافتمندانه است. در دانشگاه های یاددهنده، رهبران رسالت خود را در آموزش افراد جست وجو می کنند، آنها آموزش می دهند و معتقدند آموزش بهترین روش توسعه کارکنان است. در دانشگاه یاددهنده، رهبران با ارزش ها زندگی می کنند. با توجه به تکیه دانشگاه اسلامی و دانشگاه یاددهنده بر دو بنیاد فرهنگ و رهبری ارزشی، تحقق یاددهندگی دانشگاه اسلامی دور از دسترس نیست.

پیشرفت و کمال‏طلبی از ویژگی های ذاتی نوع بشر و آرمانی جهان‏شمول است. بااین همه، اهداف و مقاصدی که آدمیان نیل به آنها را سعادت، مطلوب یا پیشرفت تلقی‏ می‏کنند، متفاوت است. برهمین اساس، توسعه غربی را از منظر اسلامی نمی‏توان ذیل مفهوم پیشرفت گنجاند. چون از دیدگاه اسلامی، کامجویی دنیوی به عنوان هدف نهایی تلاش‏های انسانی نه تنها زمینه‏ساز تعالی و سعادت انسانی را فراهم نمی‏سازد؛ برعکس، ریشه اصلی انحطاط بشر به شمار می‏رود. بنابراین، آنچه ماهیت فرایند پیشرفت را مشخص می‏کند نظام اهداف و غایاتی است که هرجامعه درصدد تحقق آنهاست. اهداف هم ماهیت یک حرکت استکمالی را مشخص می‏کند و هم شیوه‏ها و راهبردهای رسیدن به کمال‏مطلوب‏ها را تعیین می‏کند. با توجه به اهمیت کانونی راهبردها در گفتمان پیشرفت و فقدان اثری معتنابه در این خصوص، جستار حاضر با الهام از روش تحلیل و توصیف مفهومی و معناشناختی، برخی از مهم ترین راهبردهای نیل به پیشرفت را مطمح نظر و پیوند معنایی میان آنها را آشکار شد. یافته ها نشان داد که عقلانیت، نظم اجتماعی، عدالت، آزادی و جامعه پذیری چند راهبرد مهم پیشرفت به شمار می روند که از نگاه اسلامی اگرچه مفاهیم متعدند؛ در مصداق دارای رابطه این همانی اند.